Servet Yıldırım – İklim konusu merkez bankalarının da gündeminde olmalı mı? Bu soru dünyada merkez bankaları ortasında son devirde tanınan olan tartışmalardan biri. En fazla dikkat çeken ise bu hususa bakışta Amerika ve Avrupa ortasında ortaya çıkan bariz yaklaşım farklılığıdır.
Fed Lideri Powell’in geçenlerde bir konferansta söylediği bir kelamı okumuştum. Diyordu ki, “Biz iklim konusunda siyaset yapan değiliz, Olmayacağız da.” Fed’e nazaran merkez bankaları ana gayelerine odaklanmalı ve ana emelleri ile direkt bağlantılı olmayan bahislere çok fazla girmemeliler. Bunun çevirisi şu: Bir merkez bankası ya fiyat istikrarını sağlamayı, ya da istihdam ile büyümeyi desteklemeyi ya da her ikisini birden maksatlar. Merkez bankaları bu gayelerinin dışına çıkıp iklim değişikliği ile uğraş mevzularına girip para siyasetlerini buna nazaran şekillendirmeye kalkışmamalılar.
Oysa dünyada öteki merkez bankaları ortasında bunun aksi görüşler daha güçleniyor.
Avrupa’nın yeşil duruşu
Mesela Avrupa Merkez Bankası (AMB) yaklaşım olarak daha yeşil bir manzara veriyor. AMB iklim değişikliği ile gayrette merkez bankalarına misyon düştüğüne inanarak bunları para siyasetine yedirmeye çalışıyor.
Fed iklim değişikliği konusunda sessiz kalmayı tercih ederken Avrupa Merkez Bankası iklim ile ilgili tahliller yapmakta, tavsiyelerde bulunmakta ve çeşitli aksiyonlar almaktadır. Banka geçen yıl bir gerilim testi yaparak global ısınmanın ve çok hava şartlarının banka bilançolarını nasıl etkileyeceğini modellemeye çalıştı. AMB, kendisi ile yapılacak finansman süreçlerinde teminat olarak özel bölüm şirket tahvillerinin kullanılması durumunda bu şirketlerin iklim konusunda yeterli skorlara sahip olması koşulunu getiriyor. Tüm odağı azamî istihdam ve fiyat istikrarı olan Fed’in ise bu türlü bir sıkıntısı yok.
AMB kredi sağlayan kuruluşlar üzerinde baskıyı artırarak iklim değişikliğinden kaynaklanacak finansal riskleri azaltmalarını aksi takdirde daha fazla sermaye yeterlilik kaidesi ve çeşitli cezalarla karşılaşabileceklerini söylüyor. Yalnızca bununla yetinmeyip gelişmeleri izleyip buna nazaran ek aksiyon alacağını belirtiyor. Gaye, bankaların bilançolarındaki iklim risklerini fark etmeleri ve bunları yönetebilmeleri.
Para siyasetleri yeşilleniyor
İngiltere Merkez Bankası da global iklim değişikliği konusundaki duruşu ile öne çıkan bankalardan. Global iklim değişikliğine ait gelişmelerin para siyaseti stratejisine dâhil edilmesi gerektiği fikri birinci olarak 2015 yılında İngiltere Merkez Bankası tarafından ortaya atıldı. Yeşil tahvil alımına başlayacağını açıklayan İngiltere Merkez Bankası Para Siyaseti Kurulu’nun vazife tarifini da çevresel sürdürülebilirlik ve sıfır karbon salımıyla dengeli olacak biçimde değiştirmiş.
Japonya Merkez Bankası da iklim değişikliği stratejisini açıklayarak aksiyon alan yani para siyasetini yeşillendiren merkez bankaları ortasında yer alıyor.
Daha birçok merkez bankası da iklim konusunda harekete geçmiş durumda.
İklim değişikliği finansal sistemler için de önemli bir risk oluşturuyor. Şayet ortada tüm ülkelerin üzerinde anlaştığı global bir iklim amacı varsa o ülkelerin merkez bankaları da para siyasetlerini bu maksatlarla uyumlu hale getirmelidir. Üzerinde anlaşılan gaye ise Paris İklim Anlaşması’dır. Toplam 200 dolayında ülke bu mutabakata imza atmış, meclislerinde onaylatmıştır. Paris İklim Mutabakatı global ısınmayı sanayi ihtilali öncesi periyoda nazaran iki derece ile sonlandırmayı ve ülkelerin buna uygun siyasetler izlemesini savunuyor. Burada siyasetler denilirken tüm siyasetler kastedilmiş, para siyaseti istisna edilmemiştir. Hasebiyle merkez bankaları da iklim değişikliğinin tesirlerini para siyasetini oluştururken dikkate almak ve stratejilerine dahil etmek zorundadırlar.
TCMB ne yapıyor?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da para siyasetinin ana gayelerinde bir değişikliğe yol açmadan sürdürülebilir finans uygulamalarını uzun vadeli bir siyaset olarak destekleme kararı almış. Banka iklim değişikliği alanındaki ulusal ve memleketler arası gelişmeleri takip etmek ve iklim değişikliği kaynaklı finansal bahislerde çalışmalar yapabilmek emeliyle Yeşil İktisat ve İklim Değişikliği Müdürlüğü’nü kurdu.
Konu Merkez Bankası’nın 2021 yılında yayımlanan yılın son enflasyon raporunda da farklı bir başlık olarak ele alınmış. Bu çalışmada global iklim değişikliğinin iktisadi faaliyet, enflasyon ve işgücü verimliliğine ait tesirleri aracılığıyla iktisadın genelini ve oluşturduğu finansal riskler aracılığıyla da finansal sistemi etkilediği belirtilmişti. Ve bu faktörlerin fiyat istikrarı ve finansal istikrarı etkileyen ögeler olması nedeniyle global iklim değişikliklerine ait gelişmelerin merkez bankaları tarafından da takip edilmesini gerektiği vurgulanmıştı.
Bir yanıt bırakın